Emigracyjna literatura wspomnieniowa (1945–1989)

Diamentowy Grant, 2018
Kierownik: mgr Jakub Osiński

Opis zadania: Celem jego badań jest historyczno- i teoretycznoliteracki opis emigracyjnej literatury wspomnieniowej, mający być próbą wskazania jej miejsca w panoramie nowoczesnej literatury polskiej, dla której pamięć, a więc kategoria dla interpretacji wspomnień podstawowa, jest jednym z najważniejszych tematów i problemów. Polacy, którzy po zakończeniu II wojny światowej, nie godząc się na powojenny „nieporządek” Europy – pozostawienie Polski w sowieckiej strefie wpływów i utratę Kresów – nie zdecydowali się na powrót z wychodźstwa wojennego do kraju bądź też kraj – z własnej woli czy zmuszeni przez komunistyczną władzę – opuścili, przywiązywali do pamięci ogromną wagę. Nie może zatem dziwić, że literatura emigracyjna, a nawet całe polskie piśmiennictwo powstające na obczyźnie obfituje we wspomnienia „kraju lat dziecinnych” czy wojennej tułaczki: arcydzielne, ale i niewybitne, o ogromnej wartości historycznej albo wtórne, w każdym zaś wypadku – będące świadectwem ludzkiego losu doświadczonego przez „historię spuszczoną z łańcucha”. Wspomnienia spisywane były przez wybitnych pisarzy (Czesław Miłosz, Kazimierz Wierzyński, Józef Wittlin, Jerzy Stempowski, Józef Czapski, Gustaw Herling-Grudziński), polityków i wojskowych (Władysław Anders, Edward Raczyński, Adam Pragier), ale i mniej znanych emigrantów. Stanowią zatem jeden z najważniejszych nurtów emigracyjnego pisarstwa, który dotąd pozostaje właściwie niezbadany. Opisanie tego fenomenu, a więc wskazanie na motywacje kierujące autorami wspomnień, odkrycie ich inspiracji, strategii pisarskich, w końcu też – zbadanie stosunku samych emigrantów do wspomnień, pamięci jednostkowej i – szerzej – pamięci zbiorowej, jest zatem jednym z najpilniejszych zadań, które stoją przed historykami literatury polskiej.